Barışa Giden Yolda Ekonomik ve Sosyal Haklar

OSMAN İŞÇİ

Eğitim ve sağlık alanındaki ihlallerin artmasına yol açan faktörlerden birisi de bütçe yetersizliğidir. Herkesi ilgilendirmesi münasebetiyle kamu bütçesi bir insan hakları meselesidir.

“Evrensel ve kalıcı bir barış ancak sosyal adalet temeline dayanır.”

Bu cümle Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Anayasa’sının giriş bölümünün ilk satırında yer alıyor.Sosyal adaletin barış için bir önkoşul olduğu açık bir biçimde ifade ediliyor. Benzer şekilde, sendikaların yaygın olarak kullandığı “Savaşa, sermayeye değil emekçiye bütçe” sloganı da sosyal adalet ve barış arasındaki sıkı ilişkiyi ortaya koyuyor.

Giriş bölümü, evrensel ve kalıcı bir barış ile sosyal adalet arasındaki sıkı ilişkiye ek olarak, tersi durumda neler olacağına da dikkat çekiyor. Anayasa, “çoğu insanın adaletsizlik, sefalet ve yoksulluk koşullarında çalışmasının dünya barışını ve toplumsal ahengi bozma tehlikesi içerdiğine” dikkat çekiyor.

Sağ iktidarların arttığı günümüzde yoksulluk, sefalet ve adaletsizlik dünyanın gündeminde giderek daha fazla yer alıyor. Örneğin, Arjantin Devlet Başkanı Javier Milei Aralık 2023’te iktidara geldikten sonra kamusal eğitim bütçesini kısma yönünde politikalar izlemeye başladı. Bu süre zarfında, yükseköğretim emekçilerinin alım gücü %40 oranında azaldı.

Milei’nin bu politikaları, eğitim emekçileri bakımından yoksulluk ve sefalet anlamına gelirken, eğitim alanlar bakımından adaletsizliğe yol açıyor. Maddi imkânı bulunanlar eğitim hakkından yararlanırken, yoksullar eğitim hakkından mahrum bırakılıyor. Sendikalar ve öğrenciler Arjantin sokaklarında bu uygulamaları protesto ediyor. Kamu hizmetlerine yönelik bütçe kesintisi, neoliberal politikalar izleyen sağ iktidarların olduğu ülkelerde görülüyor.

Sorun herkesi etkiliyor, çözüm de herkes için olmalı
ILO Anayasası’nın giriş kısmının dikkat çektiği bir konu da işçi, emekçi haklarının yani ekonomik sosyal hakların tek bir meslek, kesim, grup veya ülkede yaşama geçmesinin yeterli olmayacağı. Bu nedenle, ILO ekonomik sosyal haklara ilişkin düzenlemelerin tek bir ülkede yapılmasının bahse konu sorunları ve yarattığı yıkıcı sonuçları ortadan kaldırmaya yetmeyeceğine dikkat çekiyor.

Sermayenin küreselleştiği günümüzde ILO’nun bu tespiti can yakıcı hale geliyor. Esasen, insan hakları belgelerinin dili hakkı tanımlarken “herkes, tüm insanlar” vb. genelleyici ifadeler kullanılıyor. ILO Anayasası’nda da bu niteliği görebiliyoruz.

Eğitim ve sağlığa ayrılan bütçe yetersiz
Sadece işçi güvenliği açısından değil, eğitim ve sağlık gibi temel kamu hizmetlerine ayrılan bütçeler bakımından da durumumuz iç acıcı değil.

Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü (OECD) ülkelerinde, gayrisafi millî hasıladan (GSMH) eğitime ayrılan harcamaların oranı %4,9 iken, Türkiye bakımından bu oran %4,2. Benzer şekilde, OECD 2022 raporlarına göre sağlık harcamalarında da gerilerdeyiz. Eğitim ve sağlık alanındaki ihlallerin artmasına yol açan faktörlerden birisi de bütçe yetersizliğidir. Herkesi ilgilendirmesi münasebetiyle kamu bütçesi bir insan hakları meselesidir.

Artan yaşam maliyetleri
Alınan ücretlerin yetmemesi nedeniyle konfederasyonlar seslerini yükseltiyor. Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (TÜRK-İŞ), 20 Ekim’de “Zordayız Geçinemiyoruz” mitingi düzenledi.

Benzer şekilde, Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) “Büyük İşçi Buluşması”nı 3 Ekim’de Ankara gerçekleştirdi.

Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK) ise 30 Kasım’da “Geçinemiyoruz, Yoksulluğa Karşı Mücadelede Birleşiyoruz” sloganıyla Ankara’da merkezi bir miting düzenleyecek.

Kamu bütçelerinden kesinti küresel bir problem
Arjantin örneğinde olduğu gibi, bu sorunlar yalnızca Türkiye’ye özgü değil; dünyanın farklı bölgelerindeki birçok ülkeyi de etkiliyor.

Örneğin, Yunanistan Genel İşçi Sendikaları Konfederasyonu (GSEE), artam yaşam maliyetleri, düşen ücretler ve emekli ücretlerinin erimesi gibi konulardaki taleplerini dile getirmek için 20 Kasım’da genel greve gidiyor.

Benzer şekilde, 29 Kasım’da İtalya Genel İş Konfederasyonu (CGIL) ve İtalyan İşçi Sendikası (UIL), yalnızca yaşam maliyetlerindeki artışa dikkat çekmekle kalmayıp aynı zamanda sağlık, eğitim ve kamu hizmetlerine daha fazla bütçe ayrılması talebiyle genel greve çıkıyor.

https://bianet.org/yazi/barisa-giden-yolda-ekonomik-ve-sosyal-haklar-301947