2023 Seçimleri: Anayasal Boşluk ve Keyfilik

George Washington, ABD’nin kurucusu olması ve bağımsızlık savaşında oynadığı önemli rolden dolayı  ülke tarihinin en önemli şahıslarından biri olarak görülmektedir. Kongre delegeleri tarafından 30 Nisan 1789’da, ABD tarihinde oy birliğiyle başkan seçilmiştir. ABD tarihinde oy birliği ile seçilen tek başkandır.

Başkanlığın yeni bir kurum olduğunun, attığı her adımın sonraki başkanlar için örnek teşkil edeceğinin bilinciyle görev yapmıştır.

Yetenekli insanlardan oluşan kabinesini düzenli halde toplayarak, kabine üyeleriyle tartışarak, ancak son kararı kendi verip uygulayarak iyi bir yönetici olduğunu göstermiştir.

İkinci başkanlık döneminin 1797’de sona ermesinden sonra bir daha aday olmayacağını açıklamış ve Amerikan başkanlık kurumunu şekillendirmiştir.  İki dönem, sekiz yıl sonra üçüncü dönem başkanlıktan vazgeçerek ülkesinde halen devam eden  bir geleneği oluşturmuştur.  Franklin D. Roosevelt yazılı olmayan bu geleneği anayasaya işleterek, anayasalaşmasını sağlamıştır.

George Washington 3. Dönem başkan olmak yerine, ülkesinin yönetiminde sağlam bir geleneğin oluşmasını sağlamıştır.

Bana göre George Washington’u özel kılan unsur ise, liderliği geniş kabul görürken ve ölünceye kadar Başkan olarak kalma şansı varken, iki dönem geleneğini oluşturup, tekrar aday olmaması ve iki dönem Başkanlık yaptıktan sonra siyasetten çekilmesi olmuştur. 

İki dönem kuralı Rusya Federasyonunda da vardı fakat Vladimir Putin Anayasayı değiştirerek kendisinin 2036 yılına kadar Başkan olabilmesinin yolunu açmıştır. Görev süresi 2024’te sona erecek olan Rusya Devlet Başkanı Vlademir Putin’in 2036’ya görevde kalmasını sağlayacak Anayasa Değişikliğine 2020 yılında Rus  halkının yüzde 77.92’si ‘Evet’ dedi. 2022 yılında Rusya Ukrayna’ya savaş açtı.  Binlerce Rus ve Ukraynalı insan savaş nedeniyle hayatını kaybetti. Rusya ağır yaptırımlar ile karşı karşıya kaldı.  Kendi hırsları ve ihtirasları  için milletini felakete sürükleyen liderler tarih boyunca olmuştur.  Rusya da muhtemelen bu örneklerden biri olacaktır. 

Türkiye’de de en fazla iki dönem Cumhurbaşkanı seçilme kuralı vardır. Cumhurbaşkanlığı Adaylık ve Seçimi başlıklı Anayasanın 101. Maddesine göre;

Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilir.

Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.

Anayasanın bu kuralı gereği bir kişi en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilmektedir.  Bu kuralın istisnası ise Anayasanın 116. Maddesinde düzenlenmiştir. 

“MADDE 116- (Değişik: 21/1/2017-6771/11 md.)

Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.

Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.

Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir.”

İstisna maddeye göre Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar vermesi gerekmektedir.

Türkiye’de seçimlerin zamanında (25 Haziran 2023) yapılması halinde Cumhurbaşkanı Erdoğan Anayasa kuralı gereği tekrar aday olamaz.  Erdoğan’ın tekrar aday olabilmesi için TBMM’nin üye tamsayısının beşte üç (360 Milletvekili) çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar vermesi gerekir.

Mevcut durumda Cumhur İttifakının Milletvekili sayıları toplamı (286+48 =334 Milletvekili) bunun için yeterli değildir.  Erdoğan’ın tekrar aday olabilmesi için muhalif partilerden en az 26 Milletvekilin desteği ile TBMM’den seçimlerden önce en az 360 Milletvekilinin seçimlerin yenilenmesi kararını alması gerekmektedir.  Muhalefetin destek vermesi halinde  TBMM seçimlerinin yenilenmesi kararı verebilir ve Erdoğan Anayasanın 116. Maddesine göre tekrar aday olabilir. 

Anayasada seçimlerle ilgili önemli diğer madde ise 78. Maddedir, Bu maddeye göre;

Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkân görülmezse, Türkiye Büyük Millet Meclisi, seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar verebilir. Geri bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa, erteleme kararındaki usule göre bu işlem tekrarlanabilir.

İleride bu maddeyi suistimal ederek görev süresini uzatmak isteyen Cumhurbaşkanları ülkeyi savaşa sokabilir ve savaş gerekçesi ile seçimlerin yapılmasını erteleyebilir ve bu işlemi tekrar tekrar yapabilir. 

Liderler ya gelenek oluşturarak ülkelerinin sağlam bir düzen içerisinde yönetilmesini sağlarlar ya da Anayasa içindeki boşlukları kendi menfaatleri doğrultusunda düzenleyerek devlet düzenini ve nizamini bozarlar. 

Liderlerin iyi veya kötü olması ülkeler adına bir şanstır.  Ülke düzenini kurarken ve anayasal kurallar koyarken, işi şansa bırakmamak gerekir. Anayasamızda yer alan, en fazla iki dönem başkan olma kuralı uygulanmalı ve seçimler erteleme olmadan zamanında yapılmalıdır.

Engin AVCI